Dự thảo (ngày 09/10/2023) Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) dự kiến thay thếtên Điều 92 “Các hình thức đầu tư” bằng tên “Danh mục đầu tư và phương thức đầutư” (Điều 120) theo hướng quy định chi tiết hơn và chỉnh sửa một số điểm mới, cụ thể:

        - Quy địnhchi tiết danh mục đầu tư quỹ BHXH gồm “Công cụ nợ của Chính phủ, bao gồm:Trái phiếu Chính phủ, tín phiếu Kho bạc Nhà nước, công trái xây dựng Tổ quốc”

        -Bổ sung vào danh mục đầu tư “Trái phiếu chính quyềnđịa phương, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh

        -Bỏ quy định liên quan đến đầu tư vào các tài sản của các ngân hàng thương mạinhà nước “có chất lượng hoạt động tốt theo xếp loại tín nhiệm của Ngân hàngNhà nước Việt Nam”[1];và thay thế bằng quy định “… ngân hàng thương mại nhà nước và ngân hàngthương mại cổ phần có vốn nhà nước trên 50% vốn điều lệ (trừ các NHTM đang đượckiểm soát đặc biệt)”

        -Bổ sung vào danh mục đầu tư “Trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi của các ngânhàng thương mại nhà nước và ngân hàng thương mại cổ phần có vốn nhà nước trên50% vốn điều lệ (trừ các NHTM đang được kiểm soát đặc biệt)”.

        -Bổ sung vào danh mục đầu tư của quỹ BHXH “ tại thị trường quốc tế: Trái phiếu Chính phủ và trái phiểu củacác doanh nghiệp được xếp hạng cao nhất”.

Tuy nhiên, có thể xem xét bổ sung vào danh mục đầu tư củaquỹ BHXH với tỷ lệ nhất định “ Đầu tư ủy thác trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu xanh quốc tế được các tổchức tín dụng trong nước và quốc tế bảo lãnh, cổ phần, cổ phiếu, hạ tầng cơ sở,bất động sản thông qua các tổ chức đầu tư chuyên nghiệp”

        Xemxét Bổ sung vào danh mục đầu tư của quỹ BHXH  “ cho vay với các dự án có ý nghĩa quan trọng với pháttriển kinh tế xã hội và phù hợp các quy định về ESG”.

        b) Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) bổ sungquy định về phương thức đầu tư quỹ BHXH bao gồm tự đầu tư và uỷ thác đầu tư.

c) Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) có thể xem xét bổ sungthẩm quyền quy định tiêu chí danh mục đầu tư theo phương án:“Chính phủ quy định tiêu chí danh mục đầutư (trong đó ưu tiên đầu tư vào Trái phiếu Chính phủ và Trái phiếu Chínhquyền địa phương nêu tại điểm a và điểm b khoản 1 Điều này), cơ cấu đầu tư và phương thức đầu tư từquỹ bảo hiểm xã hội, đảm bảo nguyên tắc quyđịnh tại Điều ... Luật này và phù hợp với mục tiêu của từng giai đoạn, năng lựccủa tổ chức đầu tư quỹ và sự phát triển của thị trường trong và ngoài nước”.

Phântích tác động chính sách

Thứ nhất, việc quy định chi tiết và bổ sung thêmmột số loại hình tài sản đầu tư là hoàn toàn cần thiết nhằm gia tăng tính hiệuquả đầu tư và quản trị rủi ro đầu tư quỹ BHXH. Bên cạnh đó, việc bỏ quy địnhđầu tư vào các tài sản của “ngân hàng có chất lượng hoạt động tốt theo xếphạng tín nhiệm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” là phù hợp với các quy địnhpháp luật hiện hành. Vì hiện nay Ngân hàng Nhà nước Việt Nam không thực hiệnxếp loại tín nhiệm các ngân hàng thương mại, mà chỉ xếp hạng tổ chức tín dụngnhư một biện pháp giám sát ngân hàng đối với các TCTD theo quy định tại Thôngtư số 52/2018/TT-NHNN quy định về xếp hạng tổ chức tín dụng và chi nhánh ngânhàng nước ngoài (đã sửa đổi, bổ sung) nhằm mục đích phục vụ công tác quản lýtrong quá trình thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng, đảm bảo an toàn hệthống ngân hàng chứ không có mục đích phục vụ cho hoạt động đầu tư của nhà đầutư (ở đây là cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt nam). Trách nhiệm lựa chọn và quyếtđịnh đầu tư vào các ngân hàng thương mại sẽ thuộc về bên tổ chức thực hiện đầutư (ở đây là cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam hoặc các tổ chức được uỷ thác đầutư (nếu có)) chứ không phải thuộc về các cơ quan quản lý Nhà nước. 

Thứ hai, với danh mục đầu tư như hiện tại thì cơhội gia tăng hiệu quả đầu tư quỹ BHXH không cao. Nguyên nhân của thực trạng nàylà quỹ BHXH là quỹ tài chính công ngoài ngân sách lớn nhất có mức kết dư gần 1triệu tỷ, nhưng lại không được quản lý theo cơ chế quỹ đầu tư chuyên nghiệp. Dođó, nếu dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) cho phép kết hợp phương thức tựđầu tư và uỷ thác đầu tư (đối với một phần kết dư quỹ) sẽ có 2 tác động đồngthời là: (i) bảo toàn quỹ thông qua hoạt động tự đầu tư của cơ quan Bảohiểm xã hội Việt Nam; (ii) tăng chất lượng cho danh mục đầu tư cũng như đảm bảotốt hơn hiệu quả đầu tư quỹ BHXH nhờ vào tính chuyên môn hoá của các tổ chứcđầu tư chuyên nghiệp.Tuy nhiên, do danh mụcđầu tư khá ít loại tài sản nên quy định ở điều 120:  Phương thức đầu tư từ quỹ bảo hiểm xãhội bao gồm tự đầu tư hoặc ủy thác đầu tư, tại thị trường trong nước và quốc tế- sẽ ít có ý nghĩa

Thứ ba, việc chỉ tập trung vào TPCP ở thị trường quốc tế cũng chưa chắc đã đảmbảo được nguyên tắc an toàn và không đạt được nguyên tắc hiệu quả như đã phântích ở phần trước.

Thứ tư, việc mở rộng danh mục đầu tư còn cho phép hoạt động đầu tư chuyển dầnsang hướng chuyên nghiệp hóa, phù hợp với xu thế phát triển chung của nhiều quỹhưu trí trên thế giới hiện nay.

Thứ năm, để thực hiện nguyên tắc đầu tư theo đúngtinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW là “đảm bảo hoạt động đầu tư an toàn, bềnvững, hiệu quả” thì đòi hỏi một danh mục đầu tư đa dạng bao gồm cả loại tài sảnan toàn (trái phiếu Chính phủ, tiền gửi ngân hàng thương mại) và các loại tàisản có tính chất rủi ro hơn (trái phiếu doanh nghiệp, cổ phiếu). Tuy nhiên,cũng cần phải xem xét đến tính thanh khaonr của tài sản vì nếu đầu tư vào tàisản có tính thanh khoản thấp thì sẽ khó chuyển thành tiền nhanh khi cần.

Thứ sáu, tại hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốcvề biến đổi khí hậu (COP26), việc Việt Nam cam kết đưa phát thải ròng về “0”vào năm 2050. Vì vậy, việc đầu tư của quỹ BHXH cũng cần phải tuân thủ xu hướngphát triển bền vững về môi trường

ESG đang được các doanh nghiệp chú ý hơn bao giờ hết vàchủ đề này cũng đang đặc biệt thu hút sự chú ý của các hoạt động của các quỹBHXH, dù đây không phải vấn đề hoàn toàn mới. Các tổ chức tài chính nói chungvà quỹ hưu trí nói riêng thường phải đưa ra những lựa chọn có tác động lớn đếnxã hội và do đó từ lâu họ đã phải cân nhắc các vấn đề về trách nhiệm xã hội củadoanh nghiệp. Kinh nghiệm các nước cho thấy, các quỹ hưu trí trong hơn một thậpkỷ qua đã cố gắng cải thiện hệ thống quản trị và tính minh bạch sau cuộc khủnghoảng tài chính năm 2008. Giờ đây, khi ESG trở thành tiêu đề hàng đầu trên toàncầu, việc đưa nguyên tắc này vào đầu tư giúp cho quỹ BHXH có căn cứ để triểnkhai danh mục đầu tư phù hợp với bối cảnh mới./.