Chính phủ đã trình Quốc hội thông quaLuật Doanh nghiệp năm 2020 (thay thế  cho Luật Doanh nghiệp năm2014), với các nội dung, quy định nhằm thúc đẩy đổi mới, nâng caohiệu quả quản trị và hoạt động của doanh nghiệp nhà nước (DNNN), doanh nghiệp có sở hữu Nhànước; sửa đổi khái niệm DNNN và phân định doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu 100%vốn điều lệ và doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu hơn 50% (đến dưới 100%) vốn điềulệ để có phương thức quản lý, giám sát phù hợp; bổ sung quy định kiểm soát tậpquyền, chống xung đột lợi ích và bảo đảm tính minh bạch hóa, công khai hóathông tin của doanh nghiệp có sở hữu nhà nước.

Chính phủ cũng ban hành các nghị định, nghị quyết để tiếp tụchoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật[1]theo các nghị quyết của Trung ương Đảng, Quốc hội[2],để quản lý chặt chẽ, công khai minh bạch, tiết kiệm, hiệu quả vốn, tài sản củaNhà nước; tối đa hóa lợi ích của Nhà nước; tháo gỡ khó khăn vướng mắc, đẩynhanh tiến độ cổ phần hóa DNNN, thoái vốn; tính đúng, tính đủ giá trị doanhnghiệp khi cổ phần hóa; tách quá trình xử lý liên quan đến đất đai ra khỏi quátrình cổ phần hóa DNNN, nhằm hạn chế thất thoát, lãng phí. Các DNNN, trọng tâm là cácTập đoàn, Tổng công ty nhà nước được sắp xếp lại tinh gọn hơn, đóng vai tròquan trọng trong nền kinh tế, vừa hoạt động có hiệu quả, đóng góp quan trọngcho NSNN để phục vụ đầu tư phát triển, vừa đóng vai trò quan trọng trong việcđiều tiết nền kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh và thực hiệnnhiều nhiệm vụ kinh tế, chính trị, quốc tế khác. Đặc biệt, trong bối cảnh dịchbệnh Covid-19, các DNNN đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phụchồi nền kinh tế, qua đó uy tín và vị thế của Việt nam được cộng đồng quốc tếđánh giá cao. Đây là cơ hội để thế giới biết đến Việt Nam với lợi thế đặc biệtlà “sự tin cậy chiến lược”, là điểm đến đầu tư an toàn và sẵn sàng đón nhận vốnchuyển dịch.

Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 908/QĐ-TTgngày 29/6/2020 phê duyệtdanh mục doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện thoái vốn đến hết năm 2020,nhằm đẩy nhanh tiến độ thoái vốn nhànước tại các doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm giữ, gắn với việc đảm bảonguồn thu cho phù hợp với Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020;thúc đẩy quá trình tái cơ cấu DNNN để tập trung vào những khâu, công đoạn thenchốt của nền kinh tế. Năm 2020, cả nước đã thoái vốn được2.506 tỷ đồng, thu về 5.967 tỷ đồng (lũy kế cả giai đoạn 2016-2020 đã thoái vốn 27.312 tỷ đồng,thu về 177.397 tỷ đồng, gấp 6,5 lần giá trị ghi sổ kế toán), chuyển nộp vào NSNN để phụcvụ đầu tư trung và dài hạn 16.700 tỷ đồng (lũy kế cả giai đoạn 2016-2020 đã nộpvào NSNN 221.700 tỷ đồng); chuyển giao phần vốn nhà nước tại 08doanh  nghiệp[3]về Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC). Đã cổphần hóa được 09 DNNN, số tiền thu từ cổ phần hóa 949 tỷ đồng (lũy kế cảgiai đoạn 2016- 2020 có 180 DNNN được phê duyệt phương án cổ phần hóa, số tiềnthu từ cổ phần hóa là 36.518 tỷ đồng). Việc xử lý 12 dự án chậm tiến độ, kémhiệu quả của ngành Công thương tiếp tục có chuyển biến tích cực, theo nguyêntắc thị trường, Nhà nước không cấp thêm vốn: đã đưa 03 dự án, doanh nghiệp[4]khỏi danh sách theo dõi, xử lý của Ban Chỉ đạo[5];xử lý vướng mắc quyết toán dự án đối với Công ty Công nghiệp tầu thủy DungQuất; báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội sửa đổi chính sách thuế giátrị gia tăng đối với mặt hàng phân bón, bảo đảm công bằng giữa hàng sản xuấttrong nước và hàng nhập khẩu; chỉ đạo quyết liệt việc xử lý vướng mắc tranhchấp hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị và thi công (EPC), chưa quyết toán đượccủa 5 dự án[6];tiếp tục tìmphương án xử lý mới đối với dự án Nhà máy Bột giấy Phương Nam, khi các phươngán hiện hành đều vướng mắc.

Tuy nhiên, tiến độ cổ phần hóa và tái cơ cấu DNNNcòn chậm, chưa đạt kết quả đề ra (đến ngày 24/12/2020 mới thực hiện đạt 27,3%kế hoạch; vẫn còn 89 DNNN chưa hoàn thành cổ phần hóa theo kế hoạch[7]),nguyên nhân chủ yếu liên quan đến việc phê duyệt phương án sử dụng đất theoNghị định số 167/2017/NĐ-CP của Chính phủ. Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạokhẩn trương ban hành nghị định thay thế Nghị định số 167/2017/NĐ-CP, để tháo gỡkhó khăn, đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, đảm bảo công khai, minhbạch, tránh thất thoát Ngân sách Nhà nước.

Một số doanh nghiệp chậm quyết toán cổ phần hóa, dẫn đến khókhăn trong quá trình hoạt động của công ty cổ phần, ảnh hưởng đến quá trìnhthoái vốn tại doanh nghiệp (ví dụ: Tổng công ty Thép Việt Nam đã cổ phần hóa từnăm 2011 đến nay vẫn chưa hoàn thành quyết toán). Công tác quảntrị tại nhiều doanh nghiệp chưa thực sự theo cơ chế thị trường; quản lý rủi rocòn lỏng lẻo; chi phí sản xuất kinh doanh còn lớn; công nghệ và công cụ quảntrị kinh doanh chậm đổi mới. Nhiều doanh nghiệp chưa áp dụng công nghệ điềuhành hiện đại, đặc biệt là công nghệ thông tin, dẫn đến chậm hoặc không pháthiện được các vấn đề rủi ro phát sinh trong kinh doanh. Việc công bố thông tincòn mang tính hình thức, không đủ thông tin khách quan, tạo dư luận xã hộithiếu tích cực về tính minh bạch của DNNN, nhất là trong các lĩnh vực độc quyềnnhà nước hoặc do Nhà nước định giá, điều tiết giá hoặc các ngành cung cấp sảnphẩm dịch vụ công thiết yếu.

Ngoài nguyên nhân khách quan, những hạnchế nêu trên chủ yếu do: vai trò, nhận thức, trách nhiệm củangười đứng đầu một số DNNN chưa cao, chưa quyết liệt; chưa có chế tài đủ mạnhtrong việc xử lý trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị, DNNN không hoànthành, không triển khai thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại DNNN theokế hoạch; nhiều DNNN chưa chủ động triển khai sắp xếp lại, xử lý nhà, đất theochính sách của Nhà nước, đến khi tiến hành cổ phần hóa mới bắt đầu thực hiện,nên ảnh hưởng đến tiến độ cổ phần hóa. Việc phối hợp giữa các cơ quan đại diệnchủ sở hữu, chính quyền địa phương trong lập, phê duyệt phương án sắp xếp lại,xử lý nhà, đất theo Nghị định số 167/2017/NĐ-CP của Chính phủ chưa tốt, tiến độphê duyệt còn rất chậm, nhất là các thành phố lớn như thành phố Hà Nội và thànhphố Hồ Chí Minh,..[8].

Tham khảo:

Báo cáo số 139/BC-CPngày 14/5/2021 của Chính phủ về Kết quả thực hành tiết kiệm, chốnglãng phí trong năm 2020.