Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế đang diễn ra như một xu thế khách quan, vấn đề xây dựng kinh tế độc lập tự chủ với những nội dung mới càng được đặt ra một cách nghiêm túc và bức thiết. Độc lập tự chủ là khát vọng ngàn đời của dân tộc Việt Nam, trải qua biết bao thử thách, hy sinh, nhân dân ta mới đánh đuổi được ngoại xâm, giành được độc lập dân tộc và ngày nay đang bằng mọi nỗ lực cao nhất của mình để phấn đấu giữ vững mục tiêu cao cả này. Một trong những yếu tố quan trọng để giữ vững độc lập tự chủ quốc gia là chúng ta cần xây dựng và phát triển một nền kinh tế độc lập tự chủ. Đảng ta trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng luôn đặc biệt quan tâm đến vấn đề này và quan điểm về xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ đã được đề cập đến trong nhiều Nghị quyết quan trọng của Đảng, đặc biệt từ đại hội IX đến nay. Tại đại hội IX, Đảng ta đã xác định: "Ðường  lối kinh tế của Ðảng ta là: đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp; ưu tiên phát triển lực lượng sản xuất, đồng thời xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp theo định hướng XHCN; phát huy cao độ nội lực đồng thời tranh thủ nguồn lực bên ngoài và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển nhanh, có hiệu quả và bền vững; tăng trưởng kinh tế đi liền với phát triển văn hóa, từng bước cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ và cải thiện môi trường; kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường quốc phòng - an ninh". 

Trước đây, khi nói đến nền kinh tế độc lập tự chủ người ta thường liên tưởng tới một nền kinh tế biệt lập, khép kín, ít giao lưu hợp tác với bên ngoài, trong đó phải có đủ các ngành kinh tế, phải có cơ cấu kinh tế hoàn chỉnh hoặc tương đối hoàn chỉnh, phải tự đảm bảo được mọi nhu cầu trong nước, hay ít nhất phải là những nhu cầu thiết yếu. Và chỉ với nền kinh tế như vậy, chủ quyền quốc gia mới được đảm bảo, mới không bị lệ thuộc vào bên ngoài và mới tự quyết định được các vấn đề của đất nước.  

Ngày nay, khi mà xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành xu thế tất yếu trong đó nền kinh tế của mỗi quốc gia là một bộ phận của nền kinh tế thế giới thống nhất thì nền kinh tế độc lập tự chủ không thể là một nền kinh tế khép kín, tự cung tự cấp, thực hiện đóng cửa, không cần hội nhập với nền kinh tế thế giới. Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, nền kinh tế độc lập tự chủ cần được hiểu: đó là nền kinh tế không bị chi phối hay lệ thuộc vào nước khác, người khác, hoặc vào một tổ chức kinh tế nào đó về đường lối, chính sách phát triển kinh tế; có khả năng tận dụng được tối ưu các nguồn lực bên ngoài và bên trong cho sự phát triển bền vững của đất nước đồng thời có khả năng ứng phó một cách hiệu quả với những biến động của thị trường khu vực và thế giới.

Từ thực tiễn Việt Nam và kinh nghiệm của các nước trên thế giới, chúng ta nhận thấy rằng, để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, cần đảm bảo ba yếu tố: 

Một là, phải có đường lối, chính sách độc lập tự chủ về phát triển kinh tế - xã hội

Thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng XHCN phù hợp với điều kiện cụ thể của nước ta và bối cảnh quốc tế; kết hợp chặt chẽ nội lực và ngoại lực thành nguồn lực tổng hợp, trong đó nội lực giữ vai trò quyết định ; có đường lối đối ngoại đúng đắn, tạo được môi trường thuận lợi để phát triển và bảo vệ chủ quyền quốc gia, lợi ích dân tộc và ứng phó có hiệu quả với các tình huống phức tạp; đồng thời, chủ động hội nhập quốc tế và tranh thủ được tốt nhất thời cơ, thuận lợi, nguồn lực bên ngoài cho sự phát triển của đất nước.

Hai là, phải có thực lực và tiềm lực kinh tế đủ mạnh ở mức cần thiết

Toàn bộ nền sản xuất xã hội (tính theo giá trị) không chỉ đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng của toàn xã hội mà còn có phần tích lũy cần thiết để thực hiện tái sản xuất mở rộng trên tổng thể nền kinh tế. Không có một tỷ lệ nhất định vốn trong nước mà chỉ dựa vào nguồn vốn bên ngoài, nhất là vốn vay, thì khó có thể có được độc lập tự chủ kinh tế và cũng không thể phát triển đất nước một cách bền vững.