Sau 30 năm đổi mới, hệ thống đô thị Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, có một nghịch lý là tốc độ đô thị hóa quá nhanh trong khi chất lượng chưa thực sự tương xứng đã và đang khiến đô thị của nước ta phải đối diện với những thách thức lớn về quy hoạch, môi trường, hạ tầng cơ sở. Để tháo gỡ nút thắt này cần có nhóm giải pháp nhằm phát triển đô thị Việt Nam một cách bền vững.

Theo thống kê, hệ thống đô thị Việt Nam đã có bước phát triển nhanh cả về số lượng và chất lượng. Tờ trình Dự án Luật Quản lý phát triển đô thị của Chính phủ gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 27/3/2018 cho biết, tỷ lệ đô thị hóa tăng từ khoảng 19,6% với 629 đô thị vào năm 1999 lên khoảng 37,5% với 813 đô thị năm 2017, trong đó có: 02 đô thị loại đặc biệt, 19 đô thị loại I, 23 đô thị loại II, 45 đô thị loại III, 84 đô thị loại IV, 640 đô thị loại V. Đô thị hóa tăng nhanh tại các vùng kinh tế trọng điểm, vùng đô thị lớn phân bố đồng đều hơn trên phạm vi cả nước. Khu vực đô thị đã chiếm tỷ trọng chi phối trong tổng GDP, giá trị sản xuất công nghiệp, giá trị xuất nhập khẩu, tiến bộ khoa học công nghệ và có tác động lan tỏa, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ở các vùng và cả nước. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập.

Theo các chuyên gia, chất lượng tăng trưởng đô thị chưa cao; hệ thống hạ tầng chưa tương xứng với tốc độ tăng trưởng kinh tế, dân số, chưa đáp ứng nhu cầu sử dụng của người dân. Bên cạnh đó, việc triển khai đầu tư phát triển đô thị còn dàn trải. Những bất cập này nếu không được khắc phục và kiểm soát tốt sẽ dẫn tới nhiều hệ lụy và hậu quả lâu dài cho phát triển kinh tế - xã hội.

Tại phiên chất vấn chiều ngày 4/6/2019 Kỳ họp thứ Bảy, Quốc hội Khóa XIV, trả lời chất vấn của ĐBQH Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) về tình hình phát triển đô thị còn nhiều hạn chế, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Phạm Hồng Hà cho biết, nguyên nhân của tình trạng này trước hết do trong thời gian qua, quản lý từ khi xây dựng đến khi thực thi quy hoạch nhưng chất lượng quy hoạch còn hạn chế. Cụ thể gồm chất lượng thấp, trong một số quy hoạch dự báo chưa đúng tốc độ, khả năng tăng trưởng dân số, dẫn đến tính toán sai về cấu trúc không gian, cũng như chỉ tiêu về hạ tầng, các chỉ tiêu khác. Điều này dẫn đến dự án đầu tư thiếu căn cứ thực hiện.

Nguyên nhân thứ hai, theo Bộ trưởng, chất lượng quy hoạch còn thấp, dẫn đến còn thiếu một số điều kiện cụ thể để thực hiện quy hoạch. Ví dụ như nguồn lực để thực hiện hạ tầng đồng bộ với các công trình khác, nguồn lực để giải phóng mặt bằng vốn rất phức tạp. Ngoài ra, chất lượng quy hoạch thấp cũng do hệ thống định mức, quy chuẩn, đơn giá, định mức kỹ thuật xây dựng còn thiếu nên trong tính toán xây dựng quy hoạch có thiếu sót. 

Bộ trưởng cũng thừa nhận, trong tổ chức thực hiện cũng còn yếu, thể hiện qua chậm xây dựng, kế hoạch thực hiện các quy hoạch còn sơ sài; vấn đề công khai quy hoạch, quản lý thực hiện quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc… còn hạn chế. Các cơ quan quản lý nhà nước ở các địa phương tuy có rất cố gắng nhưng còn hạn chế trong kiểm soát trật tự xây dựng đô thị. Do vậy, có tình trạng xây dựng nhà cao tầng trong nội đô, xây dựng một số khu đô thị không đi kèm quy hoạch hạ tầng và hạ tầng xã hội. Khi giải phóng mặt bằng không triệt để thực hiện quy định về điều kiện xây dựng với những nhà còn lại nên để tồn tại tình trạng nhà siêu mỏng, siêu méo ngay các đô thị.

Để tháo gỡ nút thắt này cần có nhóm giải pháp nhằm phát triển đô thị Việt Nam một cách bền vững. Trong thời gian qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt nhiều định hướng quan trọng nhằm thúc đẩy đô thị theo Quy hoạch và kế hoạch: Định hướng quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam (Quyết định 445/QĐ-TTg ngày 07/04/2009), Chương trình nâng cấp đô thị quốc gia giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2020 (Quyết định số 758/QĐ-TTg ngày 08/06/2009), Chương trình phát triển đô thị quốc gia giai đoạn 2012-2020 (Quyết định số 1659/QĐ-TTg ngày 07/11/2012). Các định hướng chương trình đã cân nhắc kỹ và các chiến lược phát triển liên quan quốc gia như vùng ảnh hưởng của lưu vực sông Mê kông; các trục hành lang giao thông xuyên Á, khai thác vùng thềm lục địa và đại dương; các vùng biên giới với các nước láng giềng… và các vùng lãnh thổ về phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa. Đây là cơ sở để hình thành các vùng đô thị hóa gắn với các vùng phát triển kinh tế - xã hội lớn của đất nước.