1. Đặt vấn đề

Trong suốt quá trình lãnhđạo cách mạng, Đảng ta rất quan tâm giải quyết, xử lý mối quan hệ giữa Đảng,Nhà nước và Nhân dân. Nhất là từ sau khi tiến hành đổi mới, Đảng ta đã xác địnhvà coi mối quan hệ Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và Nhân dân làm chủ là cơ chếvận hành của thể chế chính trị - xã hội mang tính đặc thù ở Việt Nam. Đây là mốiquan hệ biện chứng, thống nhất, tương hỗ, giám sát và kiếm soát lẫn nhau chứkhông phải là mối quan hệ một chiều. Trong đó, Nhân dân làm chủ vừa là mộtthành tố, vừa là mục tiêu cao nhất khi triển khai cơ chế đó trong thực tiễn.

Đại hội lần thứ XIII củaĐảng tiếp tục đặt ra yêu cầu phải “Thể chế hóa, cụ thể hóa mối quan hệ Đảnglãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”[1]. Trong tác phẩm “Một số vấn đềlý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ởViệt Nam”, của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Trong chế độ chínhtrị xã hội chủ nghĩa, mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân là mối quan hệgiữa các chủ thể thống nhất về mục tiêu và lợi ích; mọi đường lối của Đảng,chính sách, pháp luật và hoạt động của Nhà nước đều vì lợi ích của Nhân dân, lấyhạnh phúc của Nhân dân làm mục tiêu phấn đấu. Mô hình chính trị và cơ chế vậnhành tổng quát là Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và Nhân dân làm chủ. Dân chủlà bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, vừa là mục tiêu, vừa là động lực củacông cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội; xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảođảm quyền lực thực sự thuộc về Nhân dân là một nhiệm vụ trọng yếu, lâu dài củacách mạng Việt Nam”[2].Tiếp tục cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và những chỉ đạo của TổngBí thư Nguyễn Phú Trọng, Nghị quyết số 28-NQ/TW Hội nghị lần thứ Sáu Ban Chấphành Trung ương Đảng khóa XIII yêu cầu “Tiếp tục nghiên cứu,hoàn thiện mô hình tổng thể tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, vận hànhthông suốt cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”[3].

Mối quan hệ giữa Đảnglãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ là vấn đề không phải dễ, cần làmrõ mối quan hệ biện chứng trong quá trình thực hiện để tránh sự chồng chéo, đồngthời xác định rõ vai trò của mỗi chủ thể là cần thiết. Trong tiến trình pháttriển đất nước chúng ta vừa tiếp tục tổng kết thực tiễn, vừa nghiên cứu lý đểcó những đánh giá, rút kinh nghiệm để bổ sung điều chỉnh các mối quan hệ đạt hiệuquả cao.

2. Mối quan hệ giữaĐảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ

Đảng lãnh đạo, Nhà nướcquản lý và Nhân dân làm chủ - có nghĩa là ba chủ thể này giữa vị trí, vai tròquan trọng và sự tác động ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng thống nhất ở mục tiêu làthúc đẩy tiến bộ xã hội. Trong đó, Đảng Cộng sản giữ vai trò lãnh đạo; Nhà nướcđại diện cao nhất của quốc thể thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại; Nhândân làm chủ trong thực hiện đường lối lãnh đạo, bầu cử lập ra hệ thống tổ chứcbộ máy nhà nước và thụ hưởng thành quả lãnh đạo. Cần làm rõ hơn vị trí, vai tròcủa từng chủ thể Đảng, Nhà nước và Nhân dân đó là:

Một là, Đảng lãnh đạo là tức là Đảng đề ra đường lối, chủtrương, phương hướng xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước, mở rộng các quanhệ đối ngoại; lãnh đạo thông qua tuyên truyền, giáo dục; lãnh đạo thông quacông tác tổ chức cán bộ; lãnh đạo thông qua công tác kiểm tra, giám sát và Đảnglãnh đạo thông qua sự nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũcán bộ lãnh đạo, quản lý của Đảng. Hiến pháp năm 2013, hiến định: Đảng Cộngsản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiênphong của Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợiích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩaMác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạoNhà nước và xã hội. Xét về bản chất, Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội để đạt mụcđích cao nhất là đem lại quyền lợi, lợi ích cao nhất cho Nhân dân, đồng thời đảmbảo tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân. Đảng lãnh đạo thì mới xây dựngđược chính quyền của Nhân dân, Nhà nước thực sự là quyền lực thuộc về Nhân dân.Đảng lãnh đạo Nhà nước “bằng Cương lĩnh, chiến lược, các chủ trương, chính sáchlớn, bằng công tác tổ chức, cán bộ, bằng kiểm tra, giám sát; lãnh đạo thể chếhóa các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật;lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, nănglực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; lãnh đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả cácchủ trương, chính sách, Hiến pháp và pháp luật”[4].Nhà nước là công cụ chủ yếu phục vụ lợi ích cho Nhân dân trên tất cả các lĩnh vựcđời sống xã hội. Đảng lãnh đạo để Nhân dân xây dựng xã hội mới, xã hội tốt đẹphơn mang lại lợi ích, quyền lợi cho Nhân dân.

Hai là, Nhà nước quản lý cónghĩa là Nhà nước quản lý thông qua việc thể chế hóa đường lối, chủ trương củaĐảng thành văn bản luật, chính sách và tổ chức, triển khai thực hiện có hiệu lực,hiệu quả các chính sách nhằm biến chủ trương, đường lối của Đảng thành hiện thựctrong cuộc sống của Nhân dân. Nhà nước quản lý mọi mặt hoạt động đối nội, đốingoại của đất nước và quản lý trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội đó là:chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại để thực hiệnhai nhiệm vụ chiến lược xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủnghĩa, làm cho Nhân dân có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc. Nhà nước quản lýđất nước bằng pháp luật, tức là phải ban hành pháp luật và tổ chức, quản lý xãhội bằng pháp luật, không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo vệ vàthực hiện đầy đủ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhân dân. Hiện nay, trong quảnlý Nhà nước đã có nhiều đổi mới để phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ trong tình hìnhmới và nguyện vọng của Nhân dân. Nhà nước đã tập trung để ngày càng xây dựng vàhoàn thiện thể chế, luật pháp, chính sách, quản lý vĩ mô bằng chiến lược, quyhoạch, kế hoạch, tiêu chuẩn. Bên cạnh đó Nhà nước sẽ không can thiệp trực tiếpvào các hoạt động của doanh nghiệp, giá cả thị trường, hoạt động của các tổ chứcxã hội bằng mệnh lệnh hành chính nhằm phù hợp với thông lệ quốc tế, với các điềuước mà Việt Nam đã ký với các tổ chức và các nước trên thế giới. Đây là những đổimới rất quan trọng trong quản lý Nhà nước hướng tới Nhà nước phục vụ vì lợi íchcủa doanh nghiệp, Nhân dân.

Ba là, Nhân dân làm chủ bằng hình thứctrực tiếp hoặc gián tiếp (thông qua Đại biểu của Nhân dân và Mặt trận Tổ quốcViệt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội) nhằm thực hiện quyền làm chủ củamình. Đồng thời, nhân dân cũng là chủ thể thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng,chính sách, pháp luật của Nhà nước và được thụ hưởng các thành quả do chínhmình làm ra. Nhân dân làm chủcần được hiểu ở một tầm mức rộng và sâu, trước mắt và lâu dài. Trong chế độXHCN - khi vẫn còn Nhà nước quản lý - thì vấn đề làm chủ vừa là quyền lợi, vừalà trách nhiệm của người dân, thể hiện ở chỗ họ được hưởng quyền dân chủ; đượcđòi hỏi, yêu cầu Đảng, Nhà nước thực hiện tốt trách nhiệm lãnh đạo, quản lý củamình. Ở địa vị cao nhất, nhân dân phát huy sức sáng tạo, lòng hăng hái để tạora động lực, nguồn lực cho cách mạng, giúp Đảng và Nhà nước - với tính chất làphương tiện để nhân dân làm chủ, ngày càng sắc bén, hiệu lực, hiệu quả.

Trêncơ sở làm rõ vai trò của ba chủ thể Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dânlàm chủ, chúng ta có thể thấy được mỗi quan hệ giữa các chủ thể trong thực hiệnvai trò của mình. Mối quan hệ Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý được hiến địnhtrong Hiến pháp, Đảng lãnh đạo Nhà nước theo nguyên tắc tôn trọng quyền hạn,chức năng của các cơ quan Nhà nước được pháp luật quy định. Đảng lãnh đạo Nhànước nhưng Đảng không phải là Nhà nước, không có quyền lực nhà nước, Đảng chỉcó quyền lực chính trị, Đảng thực hiện lãnh đạo chính trị đối với xã hội thôngqua Nhà nước, Đảng không thể làm thay Nhà nước. Sự lãnh đạo của Đảng không phảivới tư cách của một chủ thể quyền lực tối thượng, độc lập đứng trên Nhà nước.Đảng lãnh đạo Nhà nước để tổ chức bộ máy của Nhà nước, đội ngũ cán bộ, côngchức trong bộ máy Nhà nước tổ chức và hoạt động theo đúng đường lối, chủ trươngmà Đảng đề ra nhằm phát huy tốt đa hiệu quả của quản lý Nhà nước trên các lĩnhvực của đời sống xã hội, hướng tới phục vụ Nhân dân tốt nhất. Mối quan hệ giữa Nhànước với Đảng trước hết thể hiện tính độc lập, bởi Nhà nước là của Nhân dân,quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân, quyền lực Nhà nước khác với quyền lực củaĐảng, pháp luật là một phương tiện quản lý gắn với Nhà nước, hay nói cách khácđó là công cụ để Nhà nước quản lý, quản trị tốt hơn, Đảng cũng phải hoạt độngtrong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Bên cạnh đó giữa Nhà nước và Đảng cómối quan hệ phụ thuộc lần nhau, bởi Nhà nước tổ chức và hoạt động dưới sự lãnhđạo của Đảng, Nhà nước là sự cụ thể hóa quan điểm của Đảng thành hiện thựctrong cuộc sống phục vụ Nhân dân. Đồng thời, Nhà nước quản lý, quản trị tốthiệu quả thì không chỉ uy tín của Nhà nước mà ủy tín của Đảng cũng được nângcao, Đảng muốn trong sạch, vững mạnh cùng đòi hỏi bộ máy Nhà nước cũng phảitrong sạch, vững mạnh, chính vì thế mà hiện nay đặt ra vấn đề là phải xây dựng,chỉnh đốn Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch vững mạnh toàn diện.

Mốiquan hệ giữa Đảng lãnh đạo và Nhân dân làm chủ: Đảng với vai trò lãnh đạo,nhưng sự lãnh đạo đó để hướng tới đạt mục đích cao nhất đó là vì lợi ích choNhân dân. Đảng lãnh đạo Nhân là nhằm thực hiện những công việc của Nhân dân vớiý nghĩa lấy tài dân, sức dân để làm những công việc có lợi cho Nhân dân. Sựlãnh đạo của Đảng đối với Nhân dân bằng việc tuyên truyền, thuyết phục, vậnđộng, hướng dẫn, động viên Nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng đểmang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho Nhân dân. Đảng lãnh đạo, định hướng choNhân dân phát huy quyền làm chủ của mình, để đạt được niềm tin trong Nhân dân,Đảng phải lãnh đạo bằng uy tín, bằng đường lối, chủ trương đúng đắn phù hợp vớiyêu cầu, nguyện vọng mà Nhân dân hằng mong. Để Đảng lãnh đạo đạt những thắnglợi, thành công thì tự bản thân Đảng không thể làm nổi mà cần ở đó là sự ủnghộ, sức mạnh, niềm tin và sự đồng lòng chung sức của Nhân dân. Đó là sức mạnhvô biên nó có thể chống lại bất cứ mọi kẻ thù, nó sẽ giúp, đồng hành để Đảngđến vinh quang. Nếu không có Nhân dân thì Đảng không thể hoàn thành sứ mệnh củamình, không thể thực hiện được mục tiêu, lý tưởng của mình, không thể giữ vaitrò lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Ngược lại là mối quan hệ giữa Nhân dân làmchủ, Đảng lãnh đạo, điều đó được rõ chủ thể Nhân dân với tư cách là quyền lựctối cao của đất nước, Nhân dân ủy quyền cho Đảng lãnh đạo toàn diện Nhà nước vàxã hội. Nhân dân là lực lượng đặc biệt quan trọng, là cội nguồn sức mạnh củaĐảng, nếu không có Nhân dân thì Đảng không có lực lượng để lãnh đạo. Nhân dânlà niềm tin, là chỗ dựa an toàn, vững chắc, không có thành trì nào kiên cố đểĐảng dựa vào như Nhân dân.

Mốiquan hệ giữa Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ được hiến định trong điều 3, Hiếnpháp năm 2013 đó là: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân;công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thựchiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người cócuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”[5].Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII cũng khẳng định: “trong mọi công việc của Đảngvà Nhà nước, phải luôn quán triệt sâu sắc quan điểm “dân là gốc”; thật sự tintưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiệnphương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổquốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng,quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làmmục tiêu phấn đấu. Thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựavào nhân dân để xây dựng Đảng; củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đốivới Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”[6].Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một thực thể quyềnlực được Nhân dân ủy quyền, đó là quyền lực quản lý. Các cơ quan Nhà nước đượcNhân dân trao quyền thông qua việc cử những người đại diện cho mình đảm nhiệmcác công việc nhà nước. Sức mạnh của Nhà nước, kể cả sức mạnh cưỡng chế của Nhànước cũng là từ Nhân dân mà ra. Quyền lực Nhà nước là biểu hiện tập trung nhấtcủa quyền lực Nhân dân.

Nhậnthức, giải quyết mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân phải xuất phát từnhận thức, quan điểm nền tảng là nhân dân là người chủ của đất nước, lợi íchcủa đất nước là lợi ích của Nhân dân, sức mạnh của đất nước là sức mạnh của Nhândân. Sứ mệnh, vai trò của Đảng, của Nhà nước là bảo vệ, phục vụ Nhân dân. Quyềnlực chính trị của Đảng, quyền lực của Nhà nước là do Nhân dân ủy quyền. Đảngviên của Đảng, cán bộ, công chức của Nhà nước là con em của nhân dân, được dânnuôi dưỡng, tạo cho điều kiện làm việc để phục vụ nhân dân, phải là “công bộc”,“đầy tớ” của nhân dân. Cương lĩnh của Đảng xác định xã hội chủ nghĩa mà nhândân ta xây dựng là một xã hội “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng vănminh, do nhân dân làm chủ”, “có Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhândân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo”[7].Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý là để thực hiện và phát huy quyền làm chủ củanhân dân. Nhân dân là người giám sát, đánh giá hoạt động của Đảng, Nhà nước(các tổ chức Đảng, các cơ quan nhà nước, đảng viên và cán bộ, công chức nhànước), quyết định về tổ chức, hoạt động của Nhà nước, quyết định vai trò cầmquyền (hay không cầm quyền) của Đảng.